شيخ محمد حسن بكايى, انتشارات ساختار, تهران, سه جلد, 1377ـ1378, 2166ص
شيوه بيانى قرآن, اشاره هاى فراوان تاريخى, بهره گيرى از واژه هاى پرمحتوا, ساختار كلامى و عبارتى, نوع تنظيم و ترتيب, برخوردارى از ايجاز و در بر داشتن قوانين و قواعد كلى و ده ها نكته ديگر موجب شد مسلمانان از روزهاى نخست به تفسير و تبيين آيات قرآنى روى آورند و در اين راستا هزاران جلد كتاب, جزوه و رساله نوشته شد و در نتيجه ميراث عظيم و ارزشمندى به عنوان ميراث تفسيرى در تمدن اسلامى بوجود آمد. اين روند همچنان ادامه دارد و هر روز بر شمار نگارش هاى تفسيرى افزوده مى شود. فراوانى اين آثار, از بين رفتن شمارى از آنها, ناشناخته ماندن شمارى ديگر موجب شده است انديشورانى به فكر گزارش ميراث تفسيرى بيفتند و نشانه هايى از اين گنج مستور بدهند.
اين كار از ديرباز شروع شده است, امّا گذر زمان و پيدايش آثار جديد و كشف و دستيابى به آثارى از اين دست در كتابخانه هاى دنيا و انتقال خبر اين كشف ها به كمك گسترش روابط فرهنگى و ابزار اطلاع رسانى, هر روز نيازمندى به نگارش فهرست هاى جديد را نشان مى دهد و هزاران پژوهشگر جديد را براى گزارش كارهاى تفسيرى مى طلبد.
شيخ محمد حسن بكايى از جمله نويسندگان پر تلاشى است كه در حوزه كتابشناسى قرآنى كارهاى قابل تقديرى انجام داده است. كتابنامه بزرگ قرآن كريم كه در آن بيش از شش هزار تفسير كامل قرآنى معرفى شده است نمونه اى از اين همّت والا است. در كنار اين كار گسترده, نگارش تفسيرنامه كه در آن تفسيرهاى ناكامل و به تعبيرى ديگر تك نگارى ها معرفى شده است كارى است مستقل و قابل تأمّل كه در ذيل به پاره اى از ويژگى هاى اين كتاب از زبان مؤلف اشاره مى شود:
الف) در پرداختن به هريك از سوره ها نخست شناسنامه اى هرقدر مختصر كه بيانگر هويّت سوره از نظرگاه گوناگون باشد, تنظيم مى گردد كه در اين كار به غير از يافته هاى ناچيز خود از نگاشته هاى ديگران استفاده شايانى شده است.
ب) تفاسير كامل سوره بعد از ذكر شناسنامه با در نظر گرفتن حرف آغازين عناوين آنها به ترتيب حروف الفبا معرفى مى شوند و تعداد كتاب هاى معرفى شده در اين مورد اعلام مى گردد.
ج) تفاسير بعض الآيات از هر سوره به ترتيب آيات آن سوره شناسانده مى شوند. چنانچه در پيرامون يك آيه بيشتر از يك كتاب نوشته شده باشد, در معرفى آنها ترتيب الفبايى رعايت مى شود, و تعداد (تفاسير بعض الآيات) از هر سوره نيز گزارش مى گردد.
د) در صورتى كه اثر معرفى شده به چاپ رسيده باشد, نشانى هاى چاپ و چنانچه نسخه خطى داشته باشد, محل نگهدارى آن در كتابخانه هاى دنيا با شماره هاى مربوطه اعلام مى گردد و در غير اين صورت براى اين كه سر نخى به جوينده داده شود, نشانى يكى از مآخذى كه نام كتاب در آن آمده است در زير آن آورده مى شود.
ح) بعد از سامان دادن به (تفسيرنامه) (بعض السّور) و (بعض الآيات) به (تفاسير بعض الأجزاء) به ترتيب قرار گرفتن آنها در قرآن, پرداخته شده است, و تعداد هر كدام از آنها نيز دقيقاً ذكر مى شود.
ط) در طول مدت چاپ به آثار جديدى دست يافتيم; آنها را نيز در پايان كتاب تحت عنوان (بازيافته ها) با رعايت ترتيب قرآن مى شناسانيم.
افزون بر آنچه كه مؤلف يادآورى كرده است, چند ويژگى ديگر نيز در اين كتاب ديده مى شود:
1. مؤلف در مواردى به مذهب نويسنده تفسير اشاره مى كند. گرچه اين قبيل اطلاعات درباره همگى مؤلفان نيامده است, امّا همين مقدار نيز مفيد مى باشد. با اين حال نبايد فراموش كرد كه در مواردى مؤلفان چنان شناخته شده هستند كه نيازى به اين قبيل اطلاعات نيست.
2. در مواردى نويسنده افزون بر اطلاعات كتابشناسى به بيان محتواى تفسير به طور گذرا پرداخته است. اين تبيين ها بسيار مفيد و لازم است و در مواردى راهگشا مى باشد; اما معدود بودن اين قبيل گزارش هاى محتوايى و در مواردى وجود اين گونه گزارش ها در ذيل تفاسير كم اهميت, سودمندى آن را مى كاهد.
3. در آغاز هر سوره, مؤلف توضيح هاى كوتاهى درباره آن سوره ارائه مى كند اين توضيح ها شامل رتبه سوره در ترتيب قرآن, رتبه در نزول, علت نامگذارى, نكات برجسته و موضوع هاى مهم مطرح شده در آن سوره است. اين توضيح ها در مواردى از تفصيل برخوردار است و در بعضى جاها اختصار دارد.
4. تفسيرنامه شامل معرفى هر تك نگارى است كه به تعبير مؤلف در بر گيرنده تفسير بعض السور يا بعض الآيات و يا بعض الأجزاء باشد و در مجموع 7908 عنوان نوشته مورد شناسايى و معرفى شده اند و نويسنده بر اين تصميم است كه يافته هاى جديد را در مجموعه اى جداگانه معرفى كند.
چاپ مجموعه از آراستگى لازم برخوردار نيست و با بهبود تنظيم و چاپ آن مى توان از حجم كتاب كاست و بر زيبايى و اقبال بر آن افزود. تلاش مؤلف را در راه خدمت به ساحت قرآن كريم از خداوند متعال خواستاريم.